KOTOWATE

Kotowate, koty (Felidae)[1] -rodzina ssaków z rzędu drapieżnych (Carnivora).

Charakterystyka

Największy ze współcześnie żyjących kotowatych – tygrys

Zwierzęta o uzębieniu tnąco-kruszącym, z silnie rozwiniętymi kłami i łamaczami. Mają mniejszą liczbę zębów niż inne drapieżniki; nie przekracza ona 30. Dobrze wykształcone zmysły, zwłaszcza wzroku i słuchu. Głowa zaokrąglona, ciało wydłużone, pysk krótki, najczęściej długi ogon. Kończyny przednie pięciopalczaste, z chowanymi pazurami (poza gepardem). Kończyny tylne czteropalczaste. Owłosienie miękkie, zazwyczaj równomierne (wyjątkiem jest samiec lwa), ubarwienie zmienne, często w plamy, pręgi lub cętki. Siatkówka oczu kotowatych jest niezwykle czuła dzięki warstwie guaninowej, powodującej charakterystyczne „świecenie oczu” pod wpływem światła. Niezwykle ważnym narządem jest język. Służy nie tylko do wylizywania sierści, ale przede wszystkim pozwala pobierać pokarm oraz wodę - koci język musi być na tyle zwinny, by zdążyć, pomimo oddziałującej na wodę grawitacji, wciągnąć słup cieczy do pyska. W przypadku utraty języka, zwierzę jest w stanie przeżyć zaledwie dwa, trzy dni.[2]

Zamieszkują wszystkie strefy klimatyczne. Występują na wszystkich kontynentach poza Australią (brak rodzimych kotowatych, występuje tam jednak kot domowy) i Antarktydą. Zależnie od gatunku prowadzą nocny lub dzienny tryb życia, wspinają się na drzewa, niektóre bardzo szybko biegają (gepard), inne polują z zasadzki. Żyją przeważnie samotnie, znacznie rzadziej w grupach rodzinnych lub niewielkich stadach. Rozmnażają się 1–2 razy w roku, młode przychodzą na świat ślepe.

Większość kotowatych ma 38 (19 par) chromosomów, z wyjątkiem kilku gatunków południowoamerykańskich, u których liczba chromosomów 2n=36[3]

W Polsce żyją dwa gatunki z rodziny kotów: ryś i żbik (nie licząc najpopularniejszego kota domowego).

Wielkie i małe koty

Wielkie koty (Pantherinae) nie mogą mruczeć, są za to w stanie ryczeć. Wiąże się to z budową kości gnykowych u podstawy języka. U tych dużych kotów kość o nazwie epihyoideum została w toku ewolucji zastąpiona cienkim więzadłem, łączącym luźno język i krtań z podstawą czaszki. Źrenica dużych kotów jest okrągła.

Małe koty (Felinae), jak kot domowy i inne koty z rodzaju Felis oraz większość niewielkich kotowatych, mają rozbudowane kości gnykowe i wydają pomruki, a ich źrenice są pionowe. Czasami wyróżniana jest jeszcze podrodzina gepardów (Acinonychinae) na podstawie bardzo charakterystycznych i unikatowych wśród kotowatych cech. Nowsze analizy filogenetyczne wskazują jednak, że gepard jest silnie zmodyfikowanym przedstawicielem Felinae, a jego najbliższymi krewniakami są puma i jaguarundi[4][5].

Ewolucja kotowatych

Lwy – jedyne (obok kota domowego) kotowate żyjące w stadzie

Historia ewolucyjna kotów sięga końca eocenu. Wywodzą się prawdopodobnie z jednej z gałęzi łaszowatych (Viverridae). Do dziś niektórzy przedstawiciele tej rodziny, jak np. żenety lub fossa, wykazują wiele cech wspólnych z kotowatymi. Może to być przykład konwergencji ewolucyjnej lub też spadek po wspólnym przodku. Pierwsze prawdziwe kotowate pojawiły się w oligocenie. Najstarszy opisany kot to pochodzący z oligocenu Proailurus lemanensis odkryty w Europie. Był to niewielki drapieżnik, prowadzący tryb życia prawdopodobnie zbliżony do dzisiejszego margaja. Wiele czasu spędzał na drzewach, gdzie zdobywał pokarm i ukrywał się przed większymi drapieżnikami. Od późniejszych kotowatych różni się wyraźnie częściowo stopochodnymi łapami tylnymi, dłuższym pyskiem i większą ilością zębów policzkowych. Następnym kotem był Pseudaelurus, który zróżnicował się na co najmniej kilkanaście gatunków i prawdopodobnie dał początek wszystkim późniejszym gałęziom kotowatych. Pseudaelurus dał początek dwóm najważniejszym grupom kotowatych, szablastozębnym machajrodontom (Machairodontinae) oraz stożkozębnym felininom (Felinae). Wśród tych ostatnich wyodrębniła się potem jeszcze jedna gałąź – panterininy (Pantheriinae), do których zalicza się potocznie duże kotowate.

Badania genetyczne wykazały, że ostatni wspólny przodek żyjących dziś gatunków kotów żył około 10,8 miliona lat temu. Rodzaj ten rozprzestrzenił się z Europy na tereny Azji, Ameryki Północnej i prawdopodobnie Afryki. Podrodzina Pantherinae wyodrębniła się około 6,4 miliona lat temu[4] z kolei rodzaj Panthera pojawił się około 3,8 miliona lat temu[6]. Aż 60% dzisiejszych gatunków kotowatych wyodrębniło się w ciągu ostatniego miliona lat[7].

Systematyka

Do kotowatych zalicza się 37 gatunków, z czego 16 jest zagrożonych wyginięciem[8]

Podrodzina Felinae G. Fischer, 1817

Acinonyx (jedyny przedstawiciel – gepard)

Caracal (jedyny przedstawiciel – karakal)

Felis

Leopardus

Leptailurus (jedyny przedstawiciel – serwal)

Lynx

Otocolobus (jedyny przedstawiciel – manul)

Pardofelis

Prionailurus

Profelis (jedyny przedstawiciel – kot złoty afrykański)

Puma

Podrodzina Pantherinae Pocock, 1917

Neofelis

Panthera

Podrodzina †Machairodontinae – machajrodonty

†Dinofelis

†Machairodus

†Homotherium

†Megantereon

†Smilodon

Systematyka:

Domena            eukarionty

Królestwo          zwierzęta

Typ                   strunowce

Podtyp              kręgowce

Gromada           ssaki

Podgromada      ssaki żyworodne

Infragromada     łożyskowce

Rząd                drapieżne

Podrząd            kotokształtne

Rodzina            kotowate

Przypisy

[1] Felidae w: Integrated Taxonomic Information System (ang.)

[2] Mateusz Kudła, Kot Teodor wraca do zdrowia po operacji. "Bez języka zginąłby śmiercią głodową" (pol.). TVN24, 2014. 

[3] Strona University of California, San Diego

[4] Johnson, W.E., Eizirik, E., Pecon-Slattery, J., Murphy, W.J., Antunes, A., Teeling, E. & O’Brien, S.J.. The Late Miocene radiation of modern Felidae: A genetic assessment. „Science”. 311, s. 73–77, 2006. DOI: 10.1126/science.1122277 (ang.).

[5] Valentina Segura, Francisco Prevosti, Guillermo Cassini. Cranial ontogeny in the Puma lineage, Puma concolor, Herpailurus yagouaroundi, and Acinonyx jubatus (Carnivora: Felidae): a three-dimensional geometric morphometric approach. „Zoological Journal of the Linnean Society”. 169 (1), s. 235–250, 2013. DOI: 10.1111/zoj.12047 (ang.).

[6] Turner A (1987) New fossil carnivore remains from the Sterkfontein hominid site (Mammalia: Carnivora). Ann Transvall Mus 34:319–347.

[7]Cats Climb New family Tree. National Geographic News, January 11, 2006. [dostęp 2006-07-15].

[8] „Wielkie koty” praca zbiorowa Elipsa Warszawa 1992.

Bibliografia

Wilson Don E. & Reeder DeeAnn M. (red.) Felidae. w: Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3.) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. (ang.) [dostęp 22 stycznia 2009]

ŻRODŁO: WIKIPEDIA