FELIS SILVESTRIS CATUS - KOT DOMOWY

                                                                  Felis

Felis – rodzaj ssaków drapieżnych z rodziny kotowatych obejmujący gatunki:

Felis bieti - kot tybetański
Felis chaus - kot błotny
Felis lybica - kot nubijski
Felis margarita - kot arabski
Felis nigripes - kot czarnołapy
Felis silvestris - żbik
Felis silvestris catus - kot domowy

                                                                Kot domowy[1]

FELIS SILVESTRIS CATUS - KOT DOMOWY

(łac. Felis catus[1][2], również Felis silvestris catus lub Felis (silvestris) domesticus) – udomowiony gatunek ssaka z rzędu drapieżnych z rodziny kotowatych. Koty zostały udomowione ok. 9500 lat temu[3] i są obecnie najpopularniejszymi zwierzętami domowymi na świecie[4]. Gatunek prawdopodobnie pochodzi od kota nubijskiego, przy czym w Europie krzyżował się ze żbikiem. Jest uznawany za gatunek inwazyjny[5].

                                                    Kot domowy ze zdobyczą

Historia

Przodkiem kota domowego jest kot nubijski – według poglądów większości współczesnych naukowców różnice pomiędzy kotem domowym i nubijskim są tak niewielkie, że należą one do tego samego podgatunku. Istnieją rozbieżności w kwestii daty udomowienia kota. Większość źródeł sugeruje lata 4000–3700 p.n.e., a miejscem, w którym miało do tego dojść, była Nubia. Istnieją jednak dowody (grób mężczyzny z kotem[6] z Cypru sprzed ok. 7500 r. p.n.e.), że domestykacja kota zaczęła się znacznie wcześniej i trwała kilka tysięcy lat, a jej miejscem był obszar Żyznego Półksiężyca. Już ok. 2000 r. p.n.e. kot był pospolicie hodowany w Egipcie. Początkowo był obiektem kultu, wiązano go z boginią Bastet, a zwłoki kotów mumifikowano. Później zaczęto wykorzystywać go do tępienia gryzoni.

Wyhodowano wiele ras kota domowego, różniących się ubarwieniem, wielkością i długością włosów; współczesne wzorce niektórych starszych ras znacznie odbiegają od ich wcześniejszych cech (jak w przypadku kotów perskich czy syjamskich). Znaczna liczba kotów domowych żyje samodzielnie w miastach (w Polsce są to tzw. koty piwniczne lub dachowce).

                                    Dziesięciomiesięczna samica kota domowego

Wiek kota

Koty żyjące na wolności dożywają średnio do 8 lat, natomiast koty trzymane w domu osiągają wiek do 20 lat. Na długość życia wpływa szereg czynników, takich jak: płeć, styl życia, zwyczaje. Najdłużej żyjącym kotem według Księgi rekordów Guinnessa była kotka imieniem Creme Puff (1967–2005), która przeżyła 38 lat i 3 dni[7].

Małe kocięta rozwijają się szybko. Stają się w pełni samodzielne w wieku od 10 do 12 tygodni i wtedy mogą trafić do nowych właścicieli. Gdy mają około 3 miesięcy kotka przestaje się nimi interesować i zmusza je do samodzielności. W wieku około 5 miesięcy kociaki wymieniają zęby na stałe. Dzieciństwo kończy się z uzyskaniem dojrzałości płciowej. W tym okresie może pojawić się pierwsza ruja, a kot zaczyna oznaczać swoje terytorium.

Wyraźne objawy starości pojawiają się zwykle po 10 roku życia: coraz częściej pojawia się kamień nazębny, osłabia się wzrok, słuch i węch, stają się powolne oraz słabe. Stare koty są bardzo wrażliwe na zmiany środowiskowe i stres.

Anatomia

Kot domowy ma okrągłą głowę, duże oczy przystosowane do widzenia w niskim natężeniu światła, spiczaste uszy. Posiada bardzo dobry słuch i wzrok; węch około czterokrotnie silniejszy od ludzkiego oraz dobrze wykształcony zmysł dotyku. Posiada włosy czuciowe, wydatne zwłaszcza nad górną wargą (popularnie "wąsy"), także nad oczami i na policzkach oraz po wewnętrznej stronie przednich łap. Pozbawiony opieki człowieka niekiedy ulega zdziczeniu, może też krzyżować się ze żbikiem.

Pazury kota są ostre, zakrzywione, zaopatrzone w specjalny mechanizm umożliwiający ich chowanie. Pazury rosną przez cały czas i koty muszą je ścierać drapiąc. Drapanie jest także formą oznaczania terenu, ścierając pazury kot pozostawia swój zapach.

Niezwykle ważnym narządem jest język. Służy nie tylko do wylizywania sierści, ale przede wszystkim pozwala pobierać pokarm oraz wodę – koci język musi być na tyle zwinny, by zdążyć, pomimo oddziałującej na wodę grawitacji, wciągnąć słup cieczy do pyska. W przypadku utraty języka zwierzę jest w stanie przeżyć zaledwie dwa, trzy dni[8].

Zęby kota

                                                         Zęby kota

Koty wykazują heterodontyzm i difiodontyzm (co jest typowe dla ssaków) Młody kot ma 26 zębów[9]:

Wzór zębowy I C P M

 26 =        3 1 3  -

                       3 1 2  -

Dorosły kot ma 30 zębów[9]:

Wzór zębowy I C P M

30 =        3 1 3 1

                       3 1 2 1

Masa ciała kota waha się od 2,5 do 7 kg. Niektóre jednak uzyskują większą wagę, dochodzącą do ok. 15 kg (np. Maine Coon oraz norweski leśny).

Trzymany w warunkach domowych często dożywa ok. 15–20 roku życia, czasami więcej. Wolno żyjące w miastach koty "piwniczne" żyją przeciętnie do 2 lat, choć okres ten może ulec wydłużeniu dzięki dożywianiu.

Znaczenie terenu i problemy z nim związane

Koty znaczą swój teren również w domu. Znaczenie terenu polega na ocieraniu się kota o ściany, meble czy nogi właściciela, co może być odebrane jako przejaw sympatii. Kocury oprócz ocierania, po osiągnięciu dojrzałości płciowej zaznaczają teren moczem z feromonami, który ma inny, dużo bardziej intensywny zapach niż ich normalny mocz. Zapach moczu zmienia się (na "normalny") kilka tygodni po zabiegu kastracji, zazwyczaj wykastrowane kocury w ogóle nie oznaczają terenu moczem (zdarza się to tylko gdy przed zabiegiem odruch znaczenia był bardzo utrwalony). Nie jest prawdą, że tylko kocury znaczą moczem swój teren, zachowanie to obserwuje się również u bardzo dominujących, płodnych kotek (tzw. matki stada). Znaczenie kotek dominujących odbywa się tak samo jak u kocurów, polega na mocnym strzyknięciu moczem w pozycji stojącej. Oprócz tego kotki w czasie rujki często moczą się w różnych miejscach: zachowanie to ma na celu zwabienie partnera, i również ustępuje po kastracji.

Fizjologia

                                 Ułożenie kota podczas snu w celu zmniejszenia utraty ciepłoty ciała

                                          Kły stałe wypychają kły mleczne

                                            3-tygodniowa samica kota domowego

Dzienna długość snu kota jest zmienna, zwykle śpią one od 12 do 16, średnio 13-14 godzin. Niektóre koty mogą spać nawet 20 godzin w ciągu doby.

Koty są zoofagami, ich układ pokarmowy przystosowany jest tylko do pokarmów mięsnych (krótkie jelito cienkie).

Normalna temperatura ciała kota waha się od 38 do 39 °C. Gorączka u kota występuje, gdy temperatura jego ciała przekracza 39,5 °C. Temperatura 37,5 °C oznacza hipotermię.

Serce kota w normalnych warunkach bije od 140 do 220, a podczas odpoczynku od 150 do 180 uderzeń na minutę.

Rozmnażanie

                                                   Kotka karmiąca młode

Koty rozmnażają się płciowo, zapłodnienie jest wewnętrzne. Okres rui trwa 5 do 6 dni[10]. W ciągu roku kotka wchodzi w niego 2 do 4 razy[potrzebne źródło]. Okres aktywności płciowej (estrus) objawia się wzmożonym pozostawianiem śladów zapachowych (np. znaczenie terenu moczem) i częstym miauczeniem. Okres braku aktywności płciowej (anestrus) trwa około 8 tygodni. Czasem zdarza się, że kotka wchodzi w fazę przedrujową (proestrus) wkrótce po porodzie.

Cykl rozrodczy trwa u kotki 2-3 tygodnie. Uwolnienie komórki jajowej (owulacja) wywoływane jest przez stymulację receptorów bólu u samicy podczas kopulacji dzięki zrogowaciałym wyrostkom na prąciu samca (charakterystyczne krzyki to m.in. efekt bólu odczuwanego przez samicę). Jeżeli dojdzie do owulacji wytwarzany jest hormon uwalniający kilka komórek jajowych. Przy braku kopulacji komórka jajowa nie jest uwalniana i obumiera[10].

Po owulacji komórki osłonki pęcherzyka jajnikowego przekształcają się w przejściowy narząd dokrewny, położony na powierzchni jajnika, który zaczyna produkować progesteron. Po kilku dniach od owulacji zapłodnione komórki jajowe przemieszczają się do macicy. Ciąża trwa zwykle 65-66 dni. W przypadku owulacji zakończonej brakiem zapłodnienia w organizmie powstają hormony identyczne jak podczas ciąży, co skutkuje tzw. ciążą rzekomą, która trwa 30-40 dni i prawdopodobnie ma ochronić kotkę przed skutkiem wyczerpujących i powtarzających się cykli rujowych[10].

Ciąża kończy się narodzinami od 1 do 8 (przeważnie 3-5) kociąt. Ponieważ kotka może odbyć stosunki z wieloma samcami w ciągu rui, kocięta z jednego miotu mogą mieć kilku ojców. Gdy kotka urodzi kocięta choćby o 10 dni wcześniej, jest duże prawdopodobieństwo, że małe kociaki nie przeżyją. Jeśli kotka ma problemy przy porodzie, trzeba jej niezwłocznie pomóc, np. jeśli kotek utknął w kroczu matki, należy pociągnąć delikatnie za jego przednie łapki, nie ruszając głowy; jeśli kotek się urodził, ale matka nie wyczyściła mu otworów oddechowych, trzeba zareagować natychmiast, bo kociak może się udusić. Po urodzeniu kocięta przez 7 do 14 dni są zupełnie ślepe, dopiero potem otwierają oczy (nie jednocześnie, np. jedno w 9 dniu, a drugie w 11). Kocięta są karmione mlekiem matki przez 13 tygodni, chociaż zdarzają się przypadki kiedy są one karmione znacznie dłużej.

Zachowanie i pielęgnacja kota

Wędrówki

                                                      Kot domowy w terenie

                                               Półdzikie koty na wyspie Rodos

Badania prowadzone przez naukowców z University of Illinois at Urbana-Champaign z użyciem nadajników radiowych pozwoliły stwierdzić jak koty mieszkające z ludźmi i zdziczałe zachowują się w terenie. Stwierdzono, że[11]:

cecha                                         kot mieszkający z ludźmi kot zdziczały

część czasu poświęcona na wypoczynek                                80% 62%

część czasu poświęcona na małą aktywność (higiena)                17% 24%

część czasu poświęcona na większą aktywność (polowanie)   3% 14%

obszar wędrówek                                                                0,3 km² 5,5 km²

liczba badanych osobników                                                      18 24

Emocje

Stan emocjonalny kota można odczytać, obserwując jego zachowanie.

Ogon kota oprócz pomagania mu w utrzymaniu równowagi w chodzeniu na wąskich powierzchniach sygnalizuje również nastrój zwierzęcia. Ogon ustawiony na wprost oznacza, że kot jest spokojny. Ogon uniesiony pionowo do góry oznacza chęć kota do zabawy. Gdy zwierzę macha ogonem, oznacza to, że jest zdenerwowane, czyli inaczej niż jest to w przypadku psa. Machanie końcem ogona oznacza zainteresowanie, a jeżeli kot stoi przy tym na ugiętych łapkach – podniecenie, kiedy kot ma lekko najeżone włosy na karku i napuszony ogon jest poważnie zaniepokojony lub zdenerwowany sytuacją. Będąc rozdrażnionym może zaatakować innego osobnika. Kot uwielbia pogoń za szybko poruszającymi się przedmiotami i wchodzenie na drzewa, z których jednak z trudem schodzi. Świetnie też potrafi bawić się sam. Z braku gryzoni (np. w mieszkaniu, w mieście), aby zaspokoić swój instynkt łowiecki, poluje na owady, zwłaszcza latające.

Zachowania społeczne

Koty są często opisywane jako zwierzęta samotne. W rzeczywistości jednak są z natury towarzyskie. Mają słabo rozwinięty instynkt stadny; oznacza to, że w stanie dzikim same dbają o swoje podstawowe potrzeby (bezpieczeństwo, pożywienie). Dzikie koty żyją najczęściej w koloniach, lecz nie tworzą stada, gdyż każdy osobnik dba sam o siebie. Starsze zwierzęta niekiedy wykazują agresję wobec młodych.

Relacja pomiędzy ludźmi a kotami domowymi przez tysiące lat nabrało cech symbiozy. Koty dostrzegają różnice gatunków i wiedzą, że ich opiekunowie nie są kotami. Potwierdza to różnica między językiem ciała używanym przez kota w kontaktach z ludźmi a tym używanym wobec przedstawicieli swojego gatunku. Niektórzy zoologowie uważają, że kot traktuje opiekuna jak zastępczą matkę, pozostając w stanie "przedłużonego dzieciństwa".

Kot nie znosi złego traktowania i jest pod tym względem bardzo pamiętliwy. Dobrze traktowany, przywiązuje się do swego właściciela i na swój powściągliwy sposób okazuje mu przyjazne uczucia (wybiega na spotkanie, wychodzi na spacery, towarzyszy przy pracy, domaga się głaskania itp.). Niektóre koty można nauczyć prostych sztuczek, np. "proszenia" o jedzenie.

Higiena

                                                     Kot czyszczący łapę

Koty nie używają tak, jak inne zwierzęta, jakichkolwiek zbiorników wodnych do mycia się. Czyszczą swoje futro kilkakrotnie w ciągu dnia, liżąc sierść, a tam gdzie nie sięgają językiem – zwilżoną językiem łapą, wycierają dokładnie całe ciało. Język kota jest szorstki (posiada wiele małych "haczyków", tzw. zębów rogowych języka), przez co skutecznie wygładza sierść, usuwa brud z futra i siwe, obumarłe włosy. Połykanie włosów w trakcie higieny kota może prowadzić do zakłaczenia, czyli powstawania pilobezoarów (zwanych także wypluwkami, lub potocznie kłaczkami). W usunięciu zakłaczenia pomaga kotu jedzenie trawy oraz niektórych rodzajów surowego mięsa, dzięki czemu jego układ trawienny działa lepiej i nie jest zanieczyszczony.

Rasy kota domowego

                                             Kot syjamski – jedna z ras kotów

Występuje około stu ras kota domowego; występują zarówno nagie sfinksy, jak i długowłose persy. Różne organizacje felinologiczne uznają różne rasy (standardy ras różnych organizacji również mogą być inne). W Polsce najczęściej spotyka się z rasami uznanymi przez FIFe, oraz Polski Związek Felinologiczny[12]. Ogólnie na świecie za koty rasowe uznaje się te, które posiadają rodowód wystawiony przez jedną z dziewięciu organizacji należących do World Cat Congress. Większość z nich wyróżnia cztery kategorie[13][14].

Ciekawostki

17 lutego odbywa się Światowy Dzień Kota; w Polsce święto to jest obchodzone od 2006 roku[15].

W Japonii kot jest najpopularniejszą maskotką; Maneki Neko, czyli jego figurka z podniesioną łapką w geście zaproszenia, widnieje przy wejściu do domów, biur, sklepów i restauracji; według przesądów zapewnia to m.in. powodzenie w interesach.

W 1879 roku w Belgii przeprowadzono próbę zastąpienia gołębi pocztowych kotami; 37 zwierząt wywieziono z Liège do miejscowości położonej w promieniu 30 km, koty wyposażono w odpowiedni ekwipunek i wypuszczono – wszystkie wróciły do Liège, jednak większość pozbyła się w drodze przesyłek.

W kuchni kantońskiej występuje potrawa o nazwie "Smok, tygrys i feniks", sporządzana m.in. z mięsa kota; również australijscy aborygeni zabijają i zjadają zdziczałe koty.

W kulturze europejskiej potrawy z kota były stosunkowo częstym elementem jadłospisu od wczesnego średniowiecza do XIX wieku. Wiele źródeł zaświadcza, że koty jadano m.in. we Francji, Włoszech i Hiszpanii[16].

Zbyt częste szczepienia w kark mogą grozić bardzo złośliwą chorobą nowotworową, tzw. VAS – Vaccine Associated Sarcoma; aby zmniejszyć szanse na wystąpienie tego nowotworu koty szczepi się nie w kark, ale w łapę; odradzane jest również zbyt częste szczepienie kotów, zwłaszcza jeśli mają one ograniczony kontakt ze światem (nie wychodzą na zewnątrz).

Koty białe są szczególnie narażone na wrodzoną głuchotę ze względu na recesywny gen białego futra. Wbrew pozorom, kot biały nie jest albinosem (albinizm u kotów występuje niezmiernie rzadko). Ryzyko wystąpienia głuchoty znacznie wzrasta u kotów białych z niebieskimi oczami (szacuje się że ok. 25% takich kotów nie słyszy)[17]

Kot w kulturze

Już od momentu swego udomowienia kot stał się bohaterem licznych baśni i mitów. W starożytnym Egipcie był zwierzęciem świętym, utożsamianym z boginią Bastet. Również Germanie kojarzyli go ze swoją boginią płodności Freją, która jeździła powozem zaprzężonym w te zwierzęta.

W średniowiecznej Europie koty były tępione jako zwierzęta kojarzone z czarownicami, ślad tych wierzeń pozostał do dzisiaj w powiedzeniu o pechu przynoszonym przez czarnego kota. Również w Japonii uważano je za wcielenie demonów (zob. bakeneko). O wiele lepiej natomiast traktowano je w kulturze islamu. Nawet prorok Mahomet miał kota o imieniu Muezza. Również w świątyniach buddyjskich (np. w Birmie) niekiedy hodowano te zwierzęta.

We współczesnej kulturze zachodniej kot to uosobienie niezależności i tajemniczości. Jednym z najbardziej znanych współczesnych dzieł nawiązujących do kotów jest musical Andrew Lloyda Webbera Koty.

Kot w literaturze

                                                          Freja i jej koty

W baśni Kot w butach (1697) Charles Perrault przedstawił sprytnego kocura, który zdobył dla swojego opiekuna nie tylko majątek, ale również rękę księżniczki.

Na początku XIX stulecia pisarze tacy jak Victor Hugo, Honoré de Balzac czy Charles Baudelaire publikowali opowiadania o swoich kotach.

W Alicji w Krainie Czarów (1865) Lewisa Carrolla jedną z postaci jest Kot z Cheshire, który ciągle znika i pojawia się.

Rudyard Kipling w zbiorze Takie sobie bajeczki (ang. Just So Stories, 1902), zamieścił m.in. opowiadanie O kocie, który chadzał własnymi drogami.

Andrew Lloyd Webber napisał musical Koty (1978-79) w oparciu o zbiór wierszy Koty (ang. Old Possum's Book of Practical Cats) autorstwa T.S. Eliota.

Lilian Jackson Braun stworzyła serię kryminałów zatytułowanych Kot, który... (ang. The cat who...), opowiadających o detektywie i jego przyjaciołach-współpracownikach: dwóch inteligentnych kotach syjamskich.

Michaił Bułhakow w powieści Mistrz i Małgorzata (1966-67) stworzył postać demona Behemota – pazia, który pod postacią wielkiego czarnego kocura, chodzącego na dwóch łapach i mówiącego ludzkim głosem, służył w świcie szatana.

Andrzej Sapkowski, jako ogromny wielbiciel kotów, wielokrotnie wprowadzał je do swoich utworów (np.w opowiadaniu Muzykanci ze zbioru Coś się kończy, coś się zaczyna

W powieści Neila Gaimana pt. Koralina występuje w roli drugoplanowego bohatera kot, który pomaga Koralinie przezwyciężyć złą Wiedźmę i przedostać się z powrotem do normalnego świata.

Stephen Baker ("Jak żyć z neurotycznym kotem" 1985) w żartobliwy sposób wyjaśnił w jaki sposób należy postępować z kotem

Terry Pratchett napisał książkę o tym jak rozpoznać prawdziwego kota ("Kot w stanie czystym").

Gwen Cooper opisała przyjaźń ze ślepym kotem w powieści "Odyseja kota imieniem Homer" wydana przez Prószyński i S-ka w 2010 r.

Vicki Myron w książce "Dewey. Wielki kot w małym mieście" opisuje losy kota podrzuconego do biblioteki w Spencer, w USA.

Noblistka z 2007 roku Doris Lessing w minipowieści "O kotach" (On Cats) przedstawia autentyczne relacje między kotami i ludźmi na podstawie własnych przeżyć i obserwacji, ze szczególnym zwróceniem uwagi na psychikę i zachowanie kotów.

Kot w kuchni

Potrawy z kotów są tradycyjnie spożywane tak w Chinach[18] jak i w krajach Europy (np. Szwajcaria).[19]

Synonimy

Felis catus domestica Erxleben, 1777[1]
Felis silvestris catus

Przypisy

1 1,0 1,1 1,2 Felis catus w: Integrated Taxonomic Information System (ang.)

2 Wilson Don E. & Reeder DeeAnn M. (red.) Felis catus. w: Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3.) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. (ang.) [dostęp 28 października 2009]

3  John Pickrell: Oldest Known Pet Cat? 9,500-Year-Old Burial Found on Cyprus (ang.). nationalgeorgaphic.com, 2004-04-08. [dostęp 2010-02-09].

4 Carlos A. Driscoll, Juliet Clutton-Brock, Andrew C. Kitchener, Stephen J. O'Brien: The Evolution of House Cats: Scientific American (ang.). www.scientificamerican.com, 2009-06. [dostęp 2010-02-09].

5 ISSG Database: Alphabetical listing of all species in the Global Invasive Species Database

6 Archeowieści (pol.). [dostęp 2014-07-06].

7 Guinness World Records 2010. Bantam; Reprint edition, 2010, s. 320. ISBN 978-0553593372. Cytat: The oldest cat ever was Creme Puff, who was born on August 3, 1967 and lived until August 6, 2005--38 years and 3 days in total.

8 Mateusz Kudła, Kot Teodor wraca do zdrowia po operacji. "Bez języka zginąłby śmiercią głodową" (pol.). TVN24, 2014. [dostęp 2014-03-29].

9 9,0 9,1 Helena Przespolewska: Podstawy anatomii zwierząt domowych. Warszawa: Wydawnictwo "Wieś Jutra", 2009, s. 77. ISBN 83-89503-67-0.

10 10,0 10,1 10,2 Zadziwiające kocie amory (pol.). PAP SA, 2013-12-11. [dostęp 2013-12-12].

11Madhumita Venkataramanan. Kocimi ścieżkami. „Świat Nauki”. nr. 9 (241), s. 14, wrzesień 2011. Prószyński Media. ISSN 0867-6380.

12 http://www.pzf.pl

13  Mru Mru

14 http://kotrosyjski.com.pl/zakup-kota/ Definicja kota rasowego

15 tvp.info: Światowy Dzień Kota. [dostęp 17.02.2012].

16 Kamil Janicki, Czy dawniej jadano koty?, "Ciekawostki historyczne", 26 marca 2011.

17 vetopedia.pl: Głuchota u białych kotów.

18 chiny24.com: Mięso gotowanych żywcem kotów w kantońskich restauracjach.

19 swiat.newsweek.pl: Szwajcarzy jak Chińczycy jedzą koty i psy. To bożonarodzeniowa tradycja.

ŻRÓDŁO: WIKIPEDIA